YOL HƏRƏKƏTİ QAYDA POZUNTULARI
«Yol hərəkəti haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanunu ilə müəyyən edilmiş Yol hərəkəti qaydalarına əməl edilməməsi və İnzibati Xətalar Məcəlləsi ilə məsuliyyətə səbəb olan əməl (hərəkət və ya hərəkətsizlik) yol hərəkəti qayda pozuntusu hesab olunur.
Yol hərəkəti qayda pozuntuları subyektinə görə 2 qrupa bölünür:
1. Sürücülər tərəfindən yol verilən pozuntular.
2. Yol hərəkətinin başqa iştirakçıları tərəfindən yol verilən pozuntular.
Burada yol hərəkətinin başqa iştirakçıları dedikdə, piyadalar sərnişinlər velosiped (moped) idarə edən şəxslər, at arabalarını idarə edən və ya mal qaranı ötürən şəxslər nəzərdə tutulur.
Sürücülər tərəfindən törədilən pozuntuları özlüyündə 8 qrupa bölünür:
1. Yolda müəyyən edilmiş hərəkət sürətinin 10-30 km/saat həddində aşılması; 2-ci bənddə göstərilən hallar istisna olmaqla, yol nişanlarının və yolların hərəkət hissəsinin işarələrinin tələblərinə riayət edilməməsi; nəqliyyat vasitəsinin yolların hərəkət hissələrində yerləşdirilməsi və ya piyada keçidlərinin keçilməsi, habelə dayanma, durma, yedəyə alma, yük daşıma, işıq cihazlarından, səs siqnallarından, təhlükəsizlik kəmərlərindən və motodəbilqələrdən istifadə qaydalarının pozulması. Bu pozuntular yerində cərimə edilir,
2. Svetoforun və ya nizamlayıcının qadağanedici işarəsi verilərkən hərəkətin davam etdirilməsi; 3.1 «Giriş qadağandır» 3.2 «Hərəkət qadağandır» yol nişanları tələblərinin və ya sərnişinin daşıma qaydalarının pozulması; xüsusi səs, qırmızı və ya göy sayrışan işıq siqnalı verən, keçid üstünlüyü hüququna malik olan nəqliyyat vasitələrinə yol verilməməsi;
3. Yolda müəyyən edilmiş hərəkət sürəti həddinin 30 km/saat və artıq aşılması; dəmir yol keçidlərinin keçilmə qaydalarının pozulması; qəza şəraitinin yaradılmasına, yəni hərəkətin başqa iştirakçılarının sürəti və hərəkətin istiqamətinin məcburi dəyişilməsinə səbəb olan pozuntular törədilməsi; yol hərəkəti təhlükəsizliyinə nəzarəti həyata keçirən Dövlət Yol Polisi əməkdaşının nəqliyyat vasitəsini saxlamaq tələbinin yerinə yetirilməməsi;
4. Nəqliyyat vasitəsinin alkoqoldan, narkotik vasitələrdən və ya güclü təsir göstərən digər maddələrdən istifadə olunması nəticəsində sərxoş vəziyyətdə idarə edilməsi; nəqliyyat vasitəsində olan sahibi tərəfindən bu nəqliyyat vasitəsini idarə etmək üçün sərxoş vəziyyətdə olan şəxsə verilməsi; sərxoşluq vəziyyətinin yoxlanılması üçün müəyyən edilmiş qaydada müayinədən boyun qaçırılması;
5. İdarə etmə hüququ olmadan nəqliyyat vasitəsinin idarə edilməsi, nəqliyyat vasitəsində olan sahibi tərəfindən bu nəqliyyat vasitəsini idarə etmə hüququ olmayan şəxsə idarə etmək üçün verilməsi,
6. İdarə etmə hüququ olmayan və alkoqoldan, narkotik vasitələrdən və ya güclü təsir göstərən digər maddələrdən istifadə olunması nəticəsində sərxoş vəziyyətdə olan şəxs tərəfindən nəqliyyat vasitəsinin idarə edilməsi;
7. 5-ci və 6-cı bəndlərdə nəzərdə tutulan pozuntuların 1 il ərzində təkrar törədilməsi;
8. 1-6-cı bəndlərdə nəzərdə tutulan pozuntular nəticəsində zərər çəkən şəxsə maddi ziyan vurulması və ya onun bədəninə yüngül xəsarət yetirilməsi.
Yol hərəkəti qaydalarının pozuntusu haqqında məsələlərə İnzibati Xətalar Məcəlləsi ilə nəzərdə tutulan qaydaya uyğun olaraq baxılır.
Aşağıda göstərilən qayda pozuntularına yol verilməsi inzibati tənbeh tətbiq edildikdən sonra sürücülərə cərimə balları təyin edilir:
- svetofor və ya nizamlayıcının qadağanedici işarəsi verilərkən hərəkətin davam etdirilməsi, «Giriş qadağandır»; «Hərəkət qadağandır» yol nişanlarının tələblərinin, sərnişin daşıma qaydalarının pozulması, xüsusi səs, qırmızı və ya göy sayrışan işıq siqnalı verən, keçid üstünlüyü hüququna malik olan nəqliyyat vasitələrinə yol verilməməsi; - 3 balla;
- yolda müəyyən edilmiş hərəkət sürətinin 30 km/saat həddindən artıq aşılmasına, dəmiryol keçidlərinin keçilmə qaydalarının pozulması, qəza şəraitinin yaradılmasına, nəqliyyat vasitəsinin saxlamaq tələbinin yerinə yetirilməməsinə, dövlət qeydiyyat nişanları və ya onlardan birinin olmamasına, saxta və ya mövcud standartlara uyğun olmayan dövlət qeydiyyat nişanları ilə nəqliyyat vasitələrini idarə etməyə görə; - 4 balla;
- nəqliyyat vasitəsinin alkoqoldan, narkotik və ya güclü təsir göstərən digər maddələrin istifadə olunması nəticəsində sərxoş vəziyyətdə idarə edilməsinə, nəqliyyat vasitələrini idarə etmək üçün ona sahiblik hüququ olan şəxs tərəfindən sərxoş vəziyyətdə olan şəxsə verilməsinə, sərxoşluq vəziyyətinin yoxlanması üçün nəqliyyat vasitəsini idarə edən şəxsin müayinədən boyun qaçırması 5 balla qiymətləndirilir.
Sürücülər bir il ərzində cəmi 10 və daha çox cərimə balı topladıqda onların sürücülük hüququ 2 aydan 1 ilədək müddətə məhdudlaşdırılır. Digər yol hərəkəti qayda pozuntularına görə cərimə yerində ödənilir.
Cərimə balı ilə qiymətləndirilən qayda pozuntularının uçotu yerli Dövlət yol polisi bölümlərində və Respublika DYP İdarəsində aparılır.

Piyadalar və yol hərəkətinin başqa iştirakçıları tərəfindən yol hərəkəti qaydalarının pozuntuları

I. Piyadalar tərəfindən törədilən və məsuliyyətə səbəb olan pozuntular aşağıdakılardır:
1) yolun hərəkət hissəsinə çıxdıqda piyada svetoforlarına və nizamlayıcının işarələrinə riayət edilməməsi;
2) yolun hərəkət hissəsinin, dəmir yol keçidinin müəyyən olunmayan yerdən keçilməsi;
3) yolda yaxınlaşmaqda olan nəqliyyat vasitələrinin qarşısına qəflətən çıxılması;
4) qırmızı və ya göy sayrışan işıq və ya xüsusi səs siqnalı qoşulmuş nəqliyyat vasitəsi yaxınlaşan zaman yolun hərəkət hissəsinin tərk edilməməsi.
II. Yol hərəkətində iştirak edən nəqliyyat vasitəsinə minmə və düşmə qaydalarının sərnişin tərəfindən pozulması məsuliyyətinə səbəb olan pozuntudur.
III. Velosipedçilər və moped idarə edən şəxslər tərəfindən törədilən və məsuliyyətə səbəb olan pozuntular aşağıdakılardır:
1) svetoforların və nizamlayıcının işarələrinə riayət edilməməsi;
2) sərnişin daşınması;
3) idarə etməyə mane olan yükün daşınması;
4) yol nişanlarının və ya yolun hərəkət hissəsinin nişanlanmasının tələblərinin pozulması;
5) yolda sükanı tutmadan idarə edilməsi;
6) piyadaların hərəkəti üçün nəzərdə tutulmuş sahədə onların hərəkətinə bu Qanunun tələblərinə zidd olaraq maneə yaradılması;
7) üstün hərəkət hüququ olan nəqliyyat vasitələrinə yol verilməməsi.
IV. At arabaları (kirşəni) idarə edən və ya mal-qara ötürənlər tərəfindən törədilən və məsuliyyətə səbəb olan pozuntular aşağıdakılardır:
1) mal-qaranın yolda nəzarətsiz qoyulması;
2) mal-qaranın, at arabasının (kirşənin) dəmir yol xətlərinin və ya yolların üstündən nəzərdə tutulmayan yerlərdən, habelə sutkanın qaranlıq vaxtı və ya məhdud görünmə şəraitində keçirilməsi;
3) mal-qaranın, asfalt və sement-beton örtüklü yollarda ötürülməsi;
4) işıq əks etdirən qurğularla təhciz edilməmiş at arabalarının (kirşənin) sürülməsi;
5) at arabalarını (kirşəni) idarə edən şəxs tərəfindən svetofor və ya nizamlayıcının işarələlərinə, habelə yol nişanları və ya yol nişanlanması tələblərinə riayət edilməməsi.

YOL AYRICI VƏ MEYDANLAR

Yol ayrıcı - yolların bir səviyyədə hər hər hansı kəsişməsi, birləşməsi və ya şaxələnməsi, o cümlədən bunların əmələ gətirdiyi ərazidir.
Yolayrıcının sərhədi səkilərin və ya yol kənarlarının xarici sərhədlərinin birləşdirən xəyali xətlərlə məhdudlaşır. Yol ayrıcıları öz konfiqurasiyasına görə «+», «X», «T» və «Y» şəklində ola bilər.
Kəsişən və ya qovuşan yolların xəyali ox xətlərinin kəsişdiyi nöqtə yolayrıcının mərkəzi adlanır.
Bəzən beş və daha çox yolun kəsişdiyi yer böyük ərazi təşkil edir ki, belə yerlər meydan adlanır. Meydanlarda çox sıralı hərəkət təşkil edilir, həmçinin avtobusların, trolleybusların və taksi avtomobillərin müvafiq dayanacaqları və gözləmə yerləri yerləşir. Bir çox hallarda meydanlardan nəqliyyat axınlarını paylamaq məqsədilə istifadə edilir.
Belə meydanların arxasında ayırıcı-istiqamətləndirici adacıqlar yerləşdirilir və meydanda dairəvi hərəkət təşkil edilir.
Nəqliyyat vasitələrinin sürücüləri meydanlarda kəsişmə yerlərində rast gəldikləri hər bir svetoforun, yol nişanları və nişanlama xətlərinin tələbinə ayrılıqda tabe olmalıdırlar. Əgər meydanların kəsişmə yerlərində svetoforun, yol nişanları və nişanlama xətləri yoxdursa, sürücülər eynidərəcəli yolların yol ayrıcını keçmək qaydasını rəhbər tutaraq hərəkət etməlidirlər.
Meydançalar, əhatə etdiyi ərazinin böyüklüyü ilə, eləcə də həmin ərazidə küçələrin tikinti xətlərinin xəyali uzadılması nəticəsində yarana bilən sahələrin olması ilə yolayrıclarından fərqlənir.
Küçə və yolların elementləri
Şəhərin və s. yaşayış məntəqəsinin, mədəni-məişət binalarının, ya da hərəkət olan park məhəllələri arasında yerləşən hissəyə küçə deyirlər.
Binalar, onların tikinti xətləri və ya çəpərləri arasında qalan məsafəyə küçənin eni deyilir. Küçənin əsas elementləri aşağıdakılardır:
1) piyadaların hərəkət etmələri üçün düzəldilmiş səkilər;
2) küçənin ortasında, yaxud kənarında yerləşdirilmiş tramvay xətləri;
3) relssiz nəqliyyatın hərəkəti üçün küçənin işlək hissəsi;
4) küçənin ortasında, yaxud səkilərdə işlək hissə və ya tikinti binaları arasında yaşıllıqlar salınması üçün olan sahə;
5) geniş küçələrdə işlək (hərəkət) hissəni ayıran ehtiyat adacıqları;
6) iri şəhərlərdə geniş prospektlərdə və küçələrdə revers zolaqları.
Yol hərəkəti qaydalarına, dövlət standartlarına və digər normativ-hüquqi aktlara uyğun olan ölçülərə və kütləyə malik avtomobillərin, avtobusların və digər nəqliyyat vasitələrinin müəyyənləşdirilmiş sürətlə təhlükəsiz və rahat hərəkətini təmin etmək üçün nəzərdə tutulur.
Yolun elementləri aşağıdakıdır:
1. Yolun hərəkət hissəsi.
2. Yolun ox hissəsi.
3. Yolun ayrıcı zolağı.
4. Yolun döşənməsi.
5. Arx
6. Yolun çiyni.
7. Yolun kəsiyi.
8. Torpaq döşəməsi.
9. Velosiped yolu.
10. Piyadalar yolu.
11. Yeraltı və yerüstü piyadalar üçün keçid.
12. Yerəti azaldan və sürəti gücləndirən zolaqlar.
Bu yol elementləri avtomobil yolunun dərəcəsindən aslı olaraq yolda mövcud olur.
Hərəkətin təhlükəsizliyinin təmin olunmasında sürücünün ustalığından, onun düzgün sürət seçməsindən çox asılıdır.
Nəqliyyat vasitəsini etibarlı və təhlükəsiz sürmənin əlamətləri aşağıdakı şərtlərlə təyin olunur:
1. Sürətin hərəkət şəraitinə və avtomobilin istismar xüsusiyyətlərinə görə düzgün seçilməsi;
2. Sürücünün yol şəraitinə uyğunlaşma bacarığı.
Sürücünün idarə etdiyi avtomobilin hərəkət sürətini düzgün təyin etmək bacarığı, yalnız onun avtomobili müəyyən vaxtda hansı sürətlə idarə etməsi ilə deyil, həmçinin, avtomobilin hərəkətə başlanması və tam dayandarılması, onların sürətlə əlaqələndirmək bacarığı ilə qiymətləndirilir.
Hərəkət şəraitini təyin etmək bacarığı əlverişli sürət və tam dayandırma anının seçmək bacarığından az əhəmiyyətli deyildir. Yollarda, küçələrdə hərəkət edərkən qəza baş verməməsi üçün hərəkət ritminə uyğunlaşmağa bacarmaq lazımdır. Yəni sürücü təkcə öz idarə etdiyi avtomobilin deyil, digər nəqliyyat vasitələrinin də hərəkət sürətini təyin etməyi bacarmalıdır.