Xankendi
Sahesi: 1048 kv.km
Ehalisinin sayı: 57.000
Inzibati merkezi; Xankendi şeheri
Qesebe ve kendleri: Çanaqçı,Kosalar,Malıbeyli,Qiziloba ve s.
Xankendi dağlıq Qarabağın merkezidir.Qarqar çayının sahilinde,Qarabag silsilesinin şerq eteyinde,Bakıdan 329 km aralıda yerleşir.Xankendinin serhedlerine şimalda Ağdam ve Kelbecer, cenubda Şuşa, şerqde Ağdam ve Xocavend,qerbde ise Laçın inzibati rayonu aiddir.
Xankendi deniz seviyyesinden 1374m yükseklikde yerleşir.
Xankendi Azerbaycanın inkişaf etmiş senaye merkezi idi.burada yüngül ve yeyinti senayesi inkişaf etmişdi.burada tikinti materialları,asfalt-beton zavodlari var idi.
Xankendi 1991-ci il dekabr ayının 26-si ermeni silahle qüvveleri terefinden işğal edilib
Xocalı
Sahesi: 922 kv.km.
Ehalisinin sayı: 11544.
Inzibati merkezi: Xocalı şeheri.
Qesebe ve kendleri: Kergicahan qesebesi,Ballıca,Almalı,Seyidbeyli,Meşeli ve s.
Xocalı rayonu 1991-ci il noyabr ayının 26-da Esgeran rayonu bazasında yaradılmışdır, serhedlerine şimaldan Ağdam, Kelbecer, cenubdan Xankendi, şerqden Xocavend, qerbden ise Laçın ve Şuşa daxildir. Rayonun erazisi esasen dağlıqdır.en hündür yüksekliyi Qızqala(2843m) ve Qırxqızdır(2827m).Dağlıq erazileri istisna olmaqla iqlimi mülayim-istidir.Yüksek dağlıq erazileri subalp ve alp çemenlerdir.esas çayları Badara ve Qarqardır.dağ-meşe ve dağ-çemen torpaqları mövcuddur. erazinin 40%-e qederi fısdıq,cöke,ağcaqayın,qarağac ve s.ile zengindir.
Xocale rayonunun kend teserrüfatının esasını taxılçılıq, üzümçülük, terevezçilik ve heyvandarlıq teşkil edirdi.rayonda tikinti materialları kombinatı, şerabçılıq zavodu, alkoqolsuz içkiler istehsal eden zavod, böyük heyvandarlıq kompleksleri, toxuculuq fabriki, tikiş fabrikleri var idi. Xocali erazisi en qedim memarlıq ve ilk medeniyyet abideleri ile zengin idi. memarlıq abidelerinden türbe,dairevi türbe ve onun etrafında son tunc ve ilk demir dövrüne aid nekropol, kurqan çölü ve s. var. Xocalı şeheri ve Esgeran qesebsi arasında Qarqar çayının sağ ve sol sahillerinde xviii esre aid “Esgeran qalası” mövcuddur. qalanı Qarabag xanı Penaheli xan tikdirmişdi.
Xocalı 1992-ci il fevral ayının 26-si ermeniler terefinden işğal edilib.
Şuşa
Sahesi:-289 kv.km.Ehalisinin sayı:- 241165.
İnzibati merkezi:-Şuşa şeheri.
Qesebe ve kendleri:-Yuxarı quşçular, Aşağı quşçular,Xanalılar, İmamqulular, Sefixanlar, Böyük ve kiçik qala deresi, Salatin kendi, Zarıslı,Nıbiler ve s.
Şuşa şeheri xviii esrin 50-ci illerinin evvellerinde Qarabağ xanı Penaheli xan terefinden saldırılıb vı ilk çağlarda şeheri Şuşa adı ile yanaşı xanın şerefine Penahabad da adlandırırdılar.
Şuşanın serhedleri şimalda Xankendi, cenubda Laçının bir hissısi,şerqde Xocavendin cenub hissesi,qerbde ise Laçın inzibati rayonudur. Şuşa respublikamızın böyük dağ iqlimli ve balneoloji kurortu idi.o Qarabag silsilesi eteyinde,deniz seviyyesinden 500 metr yükseklikde yerleşir.
Şuşanın etraf meselerinde ve vadilerinde çoxlu mineral menbeleri,derman bitkileri ve çiçekleri var idi.Qarabağın milli fexri “xari bülbül” gülü xüsusile meşhurdur.xarı bülbül yalnız Şuşa etrafında biten çox gözel bir güldür.
burada esas mineral su bulaqları Turşsu ve Şirlan idi.
Şuşada müxtelif tikinti materiaları da var idi.erazinin 20%-ini meseler teşkil edirdi.iqlimi iqlim temperaturunun deyişme amplitudasının kiçik olması, havanın yüksek aeronizasiyasi,güneş şüalarının yüksek intensivliyi ve demek olar ki, tam küleksizliyi ile ferqlenir.yanvar ayında orta temperatur -2; -13c, iyul ayında ise +14; +26c-dır.yağıntılar ilde 400-900 mm teşkil edirler.
Burada esas tebii müalice vasitesi sirlanin bir neçe bulaqlarının demirli karbon sularıdır.tebii müalice vasitelerine dağ iqlimi de aid edilir. Şuşanin iqtisadiyyatının esasını heyvandarlıq, terevezçilik ve bağçılıq teşkil edirdi.
Şuşa hemçinin xalçaçılığın qedim merkezi kimi de meşhurdur.
Şuşada böyük şöhret qazanmış atlar beslenilirdi ve “cıdır düzü” adlanan yerde saxlanılırdı. cıdır düzü Şuşada dağın başında, daşaltı çayından 200 metr hündürlükde yerleşirdi.
Şuşada Azerbaycan xalqının 270-den çox tarixi ve medeni abideleri var idi.
Şuşa 1992-ci il may ayının 8-i ermeniler terefinden işğal edilib.
Laçın.
Sahesi:- 1835 kv.km.
Ehalisi:-60 min.nefer.
İnzibati merkezi:- Laçın şeheri.
Qesebe ve kendleri:- Gülebird, Suarası, Eyrek, Alican, Hüsülü, Danbulaq, Kaha, Qayğı qesebesi, Budaqdere, Hetemler, Velibeyli, Qoşasu, Hacılar ve s.
Laçın rayonu 1924-cü ilde tesis edilib.o Azerbaycan respublikasının cenub-qerbinde dağlıq erazide yerleşir.şimaldan Azerbaycanın Kelbecer rayonu, cenubdan Qubadli, şerqden Xocalı, Şuşa ve Xocavend rayonları, qerbden ise ermenistanla hemserheddir.
rayonda 1 şeher,120 kend var idi.merkezi Laçıın şeheri idi.erazisi esasen dağlıq relyefden ibaretdir.Laçın rayonu respublikamızın en yüksek dağ rayonlarından biridir.en hündür nöqtesi deniz seviyyesinden 3594m yükseklikde yerleşen qizilboğaz dağıdır.
rayonun şerqinde Qarabağ yamacları, şimalında Mıxtöken silsilesi yerleşir.cenub-qerb hissesini Qarabağ yaylası tutur.rayonda yura-antropogen çöküntüleri yayılmışdır.erazide narzan tipli bulaqlar,çoxlu miqdarda müxtelif tikinti materialları,yataqları var idi. erazinin çox yerinde qişi quraq keçen mülayim-isti ve soyuq iqlim üstünlük teşkil edir.illik yağıntı 600-900 mm-dir. rayonun esas çayı hekeridir. esasen, çimli dağ-çemen,qehveyi dağ-meşe ve karbonatlı dağ-qara torpaqları yayılmışdir. erazi bitki örtüyü ve seyrek meşeli çemenliklerden, enliyarpaqlı dağ meşelerinden, subalp ve alp çemenliklerinden ibaretdir.alçaq dağlıq yerlerde seyrek ardıc meşeleri var.burada meşelerin ümumi sahesi 33,3 hektadir.meşelik erazilerde qaya keçisi, cüyür, çöl donuzu, sincab, çöl siçani ve s.kimi heyvanlar yayılmışdır. Laçında ehalinin sayı yuxarıda qeyd edildiyi kimi teqriben 60 min nefere çatırdı.ehalinin orta sıxlığı 1 kv.km-de 32,6 neferdir.bu göstericiler esasen 1981-ci ile aiddir.en iri yaşayış menteqesi Laçın şeheri idi.
iqtisadiyyatında heyvandarlıq esas yer tuturdu.burada esasen maldarlıq, arıçılıqla yanaşı, ekinçilik ve taxta-şalban istehsaliğı da inkişaf etmişdi.Laçiğında kend teserrüfatına yararlı torpaqlar 76min hektar idi.
Laçın 1992-ci il may ayının 17-i ermeni silahlı qüvveleri terefinden işğal olunub
Xocavend
Sahesi:- 1936 kv.km.
Ehalisinin sayı:-84000.
İnzibati merkezi:-Xocavend şeheri.
Qesebe ve kendleri:- Qaradağlı, Muğanlı, Kuropatkin, Tuğ, Güneşli ve s.
Xocavend Ağdam-Füzuli avtomobil yolu kenarında, Dağeteyi düzenlikde yerleşir.rayon şimaldan Ağdam, Ağcabedi, Cenubdan Qubadlı, Cebrayıl, Şerqden Füzuli, Qerbden ise Xankendi, Şuşa ve Laçın ile hemserheddir.
relyefi esasen dağlıqdır. erazideki en yüksek hündürlük teqriben 500 metrden 2725 metre (böyük Kirs dağı) qederdir.
Xocavendin erazisi tebii servetlerle-tikinti materialları ve faydalı qazıntılarla, meşe zolaqları ve şirin su ehtiyatları ile zengindir.Xocavend rayonunun Qırmızıbazar qesebesinde diametri 600sm, hündürlüyü 25m olan 1 eded 1000 ve 1 eded 2000 il yaşı olan şerq çinarları qedim tebietin abidesi kimi qorunurdu.
Xocavend rayonu esasen kend teserrüfatı rayonu idi. iqtisadiyyatında üzümçülük, taxılçılıq ve heyvandarlıq mühüm yer tuturdu. Xocavend 1992-ci il oktyabr ayının 2-si ermeniler terefinden işğal edilib.
Kelbecer
Sahesi:- 1936 kv.km.
Ehalisinin sayı:-53962.
İnzibati merkezi:-Kelbecer şeheri.
Qesebe ve kendleri:- İstisu qesebesi, Zeylik, Zar, Çıraq, Yellice, Çaykend, Qamşılı, Yansaq, Keremli ve s.
Kelbecer inzibati rayon kimi 1930-cu il avqustun 8-d teşkil edilmişdir.
Kelbecer Azerbaycanın en yüksek dağ rayonudur ve Azerbaycan respublikasının cenub-qerb bölgesinin zirvesi hesab olunur.Kelbecer deniz seviyyesinden 1500-3800m yükseklikde terter çayı vadisinde kiçik qafqazda yerleşir.Laçın, Ağdere, Goranboy, Xanlar, Daşkesen rayonları ve ermenistan respublikasıyla hemserheddir.
Kelecerin çox hissesi meşelikdir, sethi dağlıqdır.Delidağ, Keyti, Murovdağ, Kepez, Sergi, Göyçe gölü, Göyçenin mixtöken, Qarabağ yaylasının bir hissesi Kelbecerin tebii serhedlerini teşkil edir.en yüksek dağ zirvesi olan “Camişdağ”-in hündürlüyü 3724 metrdir.Camişdağ Murovdağın zirvesinde yerleşir.çox teeüfler olsun ki, Kelbecer 1993cü ilin aprel ayıın 3-den 4ne keçen gece ermeni silahlı qüvveleri terefinden işğal olundu