Azerbaycan xalqına qarşı defelerle töredilmiş ve uzun illerden beri öz siyasi hüquqi qiymetini almamış soyqırımı da tarixin açılmamış sehifelerinden biridir.
1813-cü ve 1828-ci illerde imzalanan Gülüstan ve Türkmençay müqavileleri Azerbaycan xalqının parçalanmasının, tarixi torpaqlarımızın bölünmesinin esasını qoydu. Azerbaycan xalqının bu milli faciesinin davamı kimi onun torpaqlarının zebti başlandı. Qısa bir müddetde bu siyaset gerçekleşdirilerek ermenilerin kütlevi suretde Azerbaycan torpaqlarına köçürülmesi heyata keçirildi. Soyqırımı Azerbaycan torpaqlarının işğalının ayrılmaz bir hissesine çevrildi.
İrevan, Naxçıvan ve Qarabağ xanlıqlarının erazilerinde meskunlaşdırılan ermeniler orada yaşayan azerbaycanlılarla müqayisede azlıq teşkil etmelerine baxmayaraq öz havadarlarının himayesi altında "ermeni vilayeti" adlandırılan inzibati bölgünün yaradılmasına nail oldular. Bele süni erazi bölgüsü ile, eslinde, azerbaycanlıların öz torpaqlarından qovulması ve mehv edilmesi siyasetinin bünövresi qoyuldu. "Böyük Ermenistan" ideyaları tebliğ olunmağa başlandı. Bu uydurma dövletin Azerbaycan torpaqlarında yaradılmasına "beraet qazandırmaq meqsedile" ermeni xalqının tarixinin saxtalaşdırılmasına yönelmiş genişmiqyaslı proqramlar reallaşdırıldı. Azerbaycanın ve ümumen Qafqazın tarixinin tehrif olunması hemin proqramların mühüm terkib hissesini teşkil edirdi.
"Böyük Ermenistan" yaratmaq xülyasından ruhlanan ermeni qesbkarları 1905-1907-ci illerde azerbaycanlılara qarşı açıq şekilde genişmiqyaslı qanlı aksiyalar heyata keçirdiler. Ermenilerin Bakıdan başlanan vehşilikleri Azerbaycanı ve indiki Ermenistan erazisindeki Azerbaycan kendlerini ehate etdi. Yüzlerle yaşayış menteqesi dağıdılıb yerle yeksan edildi, minlerle azerbaycanlı vehşicesine qetle yetrildi. Bu hadiselerin teşkilatçıları, meselenin mahiyyetinin açılmasına, ona düzgün hüquqi-siyasi qiymet verilmesine maneçilik törederek azerbaycanlıların menfi obrazını yaratmış, özlerinin avantürist torpaq iddialarını perdelemişer.
Birinci Dünya Müharibesi, Rusiyada baş vermiş 1917-ci il fevral ve oktyabr çevrilişlerinden meharetle istifade eden ermeniler öz iddialarını bolşevik bayrağı altında reallaşdırmağa nail oldular. 1918-ci ilin mart ayından etibaren eksinqilabçı ünsürlerle mübarize şüarı altında Bakı Kommunası terefinden ümumen Bakı quberniyasını azerbaycanlılardan temizlemek meqsedi güden menfur plan heyata keçirilmeye başlandı. Hemin günlerde ermenilerin töretdikleri cinayetler Azerbaycan xalqının yaddaşına ebedi hekk olunmuşdur. Minlerle dinc azerbaycanlı ehali yalnız milli mensubiyyetine göre mehv edilmişdir. Ermeniler evlere od vurmuş, insanları diri-diri yandırmışlar. Milli memarlıq incilerini, mektebleri, xestexanaları, mescid ve diger abideleri dağıtmış, Bakının böyük bir hissesini xarabalığa çevirmişler.
Azerbaycanlıların soyqırımı Bakı, Şamaxı, Quba qezalarında, Qarabağda, Zengezurda, Naxçıvanda, Lenkeranda ve Azerbaycanın başqa bölgelerinde xüsusi qeddarlıqla heyata keçirilmişdir. Bu erazilerde dinc ehali kütlevi suretde qetle yetirilmiş, kendler yandırılmış, milli medeniyyet abideleri dağıdılıb mehv edilmişdir.
Azerbaycan Xalq Cümhuriyyeti yarandıqdan sonra 1918-ci ilin mart hadiselerine xüsusi diqqet yetirmişdir. Nazirler Şurası 1918-ci il iyulun 15-de bu facienin tedqiqi meqsedi ile fövqelade istintaq komissiyasının yaradılması haqqında qerar qebul etdi. Komissiya mart soyqırımını, ilkin merhelede Şamaxıdakı vehşilikleri, İrevan quberniyası erazisinde ermenilerin töretdikleri ağır cinayetleri araşdırdı. Dünya ictimaiyyetine bu heqiqetleri çatdırmaq üçün Xarici İşler Nazirliyi nezdinde xüsusi qurum yaradıldı. 1919 ve 1920-ci ilin mart ayının 31-i iki defe Azerbaycan Xalq Cümhuriyyeti terefinden ümummilli matem günü kimi qeyd edilmişdir. Eslinde bu, azerbaycanlılara qarşı yürüdülen soyqırımı ve bir esrden artıq davam eden torpaqlarımızın işğalı proseslerine tarixde ilk defe siyasi qiymet vermek cehdi idi. Lakin, Azerbaycan Xalq Cümhuriyyetinin süqutu bu işin başa çatmasına imkan vermedi.
Zaqafqaziyanın sovetleşmesinden öz çirkin meqsedleri üçün istifade eden ermeniler 1920-ci ilde Zengezuru ve Azerbaycanın bir sıra torpaqlarını Ermenistan SSR-in erazisi elan etdiler. Sonrakı dövrde bu erazilerdeki azerbaycanlıların deportasiya edilmesi siyasetini daha da genişlendirmek meqsedile yeni vasitelere el atdılar. Bunun üçün onlar SSRİ Nazirler Sovetinin 23 dekabr 1947-ci il "Ermenistan SSR-den kolxozçuların ve başqa azerbaycanlı ehalinin Azerbaycan SSR-in Kür-Araz ovalığına köçürülmesi haqqında" xüsusi qerarına ve 1948-1953-cü illerde azerbaycanlıların öz tarixi torpaqlarından kütlevi suretde deportasiyasına dövlet seviyyesinde nail oldular.
Ermeni milletçileri öz havadarlarının kömeyi ile 50-ci illerden etibaren Azerbaycan xalqına qarşı keskin menevi tecavüz kampaniyasına başladılar. Keçmiş Sovet mekanında müntezem şekilde yayılan kitab, jurnal ve qezetlerde milli medeniyyetimizin, klassik irsimizin, memarlıq abidelerimizin en nefis nümunelerinin ermeni xalqına mensub olduğunu sübut etmeye çalışırdılar. Eyni zamanda onlar terefinden bütün dünyada azerbaycanlıların menfi obrazını formalaşdırmaq cehdleri de güclenirdi. "Yazıq, mezlum ermeni xalqı"nın suretini yaradaraq esrin evvelinde regionda baş veren hadiseler şüurlu suretde tehrif olunur, azerbaycanlılara qarşı soyqırım töredenler soyqırım qurbanları kimi qeleme verilirdi.
Esrin evvelinde ekser ehalisi azerbaycanlı olan İrevan şeherinden ve Ermenistan SSR-nin diger bölgelerinden soydaşlarımız teqiblere meruz qalaraq kütlevi suretde qovulur. Azerbaycanlıların hüquqları ermeniler terefinden kobudcasına pozulur, ana dilinde tehsil almasına engeller töredilir, onlara qarşı repressiyalar heyata keçirilir. Azerbaycan kendlerinin tarixi adları deyişdirilir, toponimika tarixinde misli görünmeyen qedim toponimlerin müasir adlarla evezolunma prosesi baş verir.
Saxtalaşdırılmış ermeni tarixi genc ermenilerin şovinist ruhunda böyümesine zemin yaratmaq üçün dövlet siyaseti seviyyesine qaldırılır. Böyük humanist ideallara xidmet eden Azerbaycan edebiyyatı ve medeniyyeti ruhunda terbiye olunmuş yeni neslimiz ekstremist ermeni ideologiyasının teqiblerine meruz qalır.
Azerbaycan xalqının meneviyyatına, milli qüruruna ve menliyine yönelmiş böhtanlar siyasi ve herbi tecavüz üçün ideoloji zemin yaradırdı. Xalqımıza qarşı aparılan soyqırım siyaseti özünün siyasi hüquqi qiymetini tapmadığı üçün tarixi faktlar Sovet metbuatında ermeniler terefinden tehrif olunur ve ictimai fikir çaşdırılırdı. Ermenilerin Sovet rejiminden behrelenerek heyata keçirdikleri ve 80-cı illerin ortalarında daha da güclenen antiazerbaycan tebliğatına Azerbaycan Respublikasının rehberliyi vaxtında lazımi qiymet verilmedi.
1988-ci ilden ortaya atılan Dağlıq Qarabağ konfliktinin ilkin merhelesinde yüz minlerle azerbaycanlının öz tarixi torpaqlarından qovulmasına da respublikada düzgün siyasi qiymet verilmedi. Azerbaycanın Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayetinin Ermenistan SSR-in terkibine daxil edilmesi haqqında ermenilerin qeyri-konstitusion qerarını ve Moskvanın eslinde bu vilayeti Xüsusi İdareetme Komitesi vasitesile Azerbaycanın tabeliyinden çıxarmasını xalqımız ciddi narazılıqla qarşıladı ve mühüm siyasi aksiyalara el atmaq mecburiyyeti qarşısında qaldı. Respublikada keçirilen mitinqler zamanı torpaqlarımızın işğalı siyaseti qetiyyetle pislense de Azerbaycan rehberliyi öz passiv mövqeyinden el çekmedi. Mehz ele bunun neticesi olaraq 1990-cı ilin yanvar ayında getdikce güclenen xalq herekatını boğmaq meqsedi ile Bakıya qoşunlar yeridildi, yüzlerle azerbaycanlı mehv ve şikest edildi, yaralandı, diger fiziki tezyiqlere meruz qoyuldu.
1992-ci ilin fevralında ermeniler Xocalı şeherinin ehalisine misli görünmeyen divan tutdu. Tariximize Xocalı soyqırımı kimi hekk olunan bu qanlı facie minlerle azerbaycanlının mehv edilmesi, esir alınması, şeherin yerle yeksan edilmesi ile qurtardı.
Milletçi-separatçı ermenilerin Dağlıq Qarabağda başladığı avantürist herekatın neticesi olaraq bu gün bir milyondan artıq soydaşımız ermeni qesbkarları terefinden öz doğma yurd-yuvalarından didergin salınmış, çadırlarda yaşamağa mehkum edilmişdir. Erazimizin 20%-nin ermeni silahlı qüvveleri terefinden işğalı zamanı minlerle vetendaşımız şehid olmuş, xesaret almışdır.
Azerbaycanın XIX - XX esrlerde baş veren bütün facieleri torpaqların zebti ile müşayiet olunaraq, ermenilerin azerbaycanlılara qarşı düşünülmüş, planlı suretde heyata keçirdiyi soyqırımı siyasetinin ayrı-ayrı merhelelerini teşkil etmişdir. Bu hadiselerin yalnız birine - 1918-ci il mart qırğınına siyasi qiymet vermek cehdi gösterilmişdir. Azerbaycan Xalq Cümhuriyyetinin varisi kimi Azerbaycan Respublikası bu gün onun axıra qeder heyata keçire bilmediyi qerarların mentiqi davamı olaraq soyqırım hadiselerine siyasi qiymet vermek borcunu tarixin hökmü kimi qebul edir.
azerbaijan.az
